Kazimierz Orzechowski

1923-2009

Profesor Uniwersytetu Wrocławskiego Kazimierz Orzechowski urodził się w 1923 r. na kresach wschodnich, jak często mawiał Najjaśniejszej Rzeczypospolitej, w mieście o szczególnym znaczeniu dla kultury polskiej, we Lwowie. Tutaj spędził dzieciństwo i młodość oraz ukończył polską szkołę powszechną i gimnazjum. Dalsze etapy edukacji kontynuował już w tragicznych dla Polski i Polaków warunkach okupacji bolszewickiego Związku Sowieckiego i narodowo-socjalistycznej Niemieckiej Rzeszy (1939-1945). Zapoczątkowane we Lwowie studia filologiczne (filologia klasyczna) i prawnicze w wyniku powojennej zmiany granic i będącej ich rezultatem przesiedleń, kontynuował już od 1946 r. na „nowych” kresach zachodnich we Wrocławiu, na powstałym tutaj pierwszym polskim Uniwersytecie i Wydziale Prawa, z którymi związał się na całe życie. Tutaj przeszedł kolejne szczeble akademickiej kariery. Jeszcze jako student prawa został zastępcą asystenta (1947) i młodszym asystentem (1948) w Katedrze Historii Ustroju Polski (następnie w Katedrze Historii Państwa i Prawa Polskiego), a po ukończeniu studiów prawniczych i napisaniu doktoratu starszym asystentem (1950) i adiunktem (1954), następnie docentem (1957), profesorem nadzwyczajnym (1962) i zwyczajnym (1976).

Jako nauczyciel akademicki okazał się znakomitym dydaktykiem, cenionym nie tylko przez władze dziekańskie, ale przede wszystkim przez studentów, zauroczonych formą i treścią ćwiczeń, konwersatoriów, proseminariów, seminariów i wykładów. Studentów zawsze cenił i szanował z wzajemnością i serdecznością okazywaną przez nich długo po ukończeniu studiów. Do niewątpliwych osiągnięć należy również wypromowanie kilkunastu doktorów nauk prawnych i historycznych oraz opieka nad kilkoma rozprawami habilitacyjnymi i awansami profesorskimi. Często bez inspiracji, zachęty i ojcowskiej troski Profesora nie byłyby one możliwe.

Dorobek naukowy Profesora jest prawdziwie imponujący zarówno pod względem ilościowym (ponad 400 opublikowanych prac) jak i merytorycznym. Koncentruje się on na historii ustroju i prawa Śląska w najszerszych ramach czasowych. Badania nad systemem ochrony mniejszości na Górnym Śląsku w okresie międzywojennym, uwłaszczeniem chłopów na całym Śląsku w XIX w., ogólnośląskim parlamentaryzmem oraz skarbowością zwieńczone kolejnymi monografiami i edycjami źródeł oraz syntezą (2005) historii ustroju Śląska w latach 1202-1740, sprawiły, że jest uznawany na najlepszego znawcę tej problematyki nie tylko w kraju, ale także poza jego granicami.

Nie sposób także pominąć ogromnego zaangażowania Profesora w działalność organizacyjną związaną z funkcjonowaniem katedr historyczno-prawnych macierzystego Wydziału i Uniwersytetu oraz kolegiów redakcyjnych periodyków naukowych (CPH, „Sobótka”), towarzystw (PTH, WTN), instytutów (IZ w Poznaniu, IŚ w Opolu), akademii (PAN i PAU), komisji (CIHAAE) i najwyższych organów państwowych.

Po śmierci swojego Mistrza prof. Seweryna Wysłoucha kierował Katedrą Historii Państwa i Prawa Polskiego (1968-1969), następnie był organizatorem i wieloletnim dyrektorem Instytutu Historii Państwa i Prawa (1969-1993), któremu swoją benedyktyńską twórczą pracą zapewnił naukowy, organizacyjny i kadrowy rozwój, przyjmowany z dużym respektem w kraju i za granicą. Był inicjatorem utworzenia w organizacyjnych ramach Instytutu Zakładu Historii Administracji oraz Pracowni Dokumentacji Historyczno-Prawnej. Na Wydziale pełnił funkcję prodziekana (1958-1960) i dziekana (1960-1962), natomiast na Uniwersytecie prorektora do spraw nauczania (1962-1965).

Jako człowiek bezpartyjny w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych współpracował z Klubem Inteligencji Katolickiej we Wrocławiu, natomiast od połowy lat siedemdziesiątych z Chrześcijańskim Stowarzyszeniem Społecznym, z którego rekomendacji był posłem na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (1981-1989), działającym bardzo aktywnie we wszystkich najważniejszych komisjach parlamentarnych.

Jeszcze jako student prawa i równocześnie młodszy asystent zajmował się tworzeniem księgozbioru Katedry Historii Państwa i Prawa Polskiego, czemu poświęcił się bez reszty w pierwszych powojennych latach, penetrując nie tylko zabudowania uniwersyteckiej, ale także inne miejsca we Wrocławiu i poza nim. Stworzył w ten sposób jedną z najzasobniejszych bibliotek na Wydziale. Do najbardziej trwałych osiągnięć w okresie sprawowania funkcji dziekana trzeba zaliczyć utworzenie, w oparciu o zasoby biblioteczne ówczesnych katedr, Biblioteki Wydziału Prawa i Administracji, która należy dzisiaj do ścisłej czołówki krajowej. Zauroczenie książkami i ogromna wiedza na ich temat wyrażały się także w niezwykłym szacunku Profesora nie tylko do profesji bibliotekarza i personelu pomocniczego bibliotek, ale także do tradycyjnej profesji introligatora. Miłość do rękopiśmienniczych i drukowanych książek starał się też zaszczepić swoim współpracownikom i studentom, wskazując na tkwiące w nich nie tylko walory poznawcze i naukowe, ale również etyczne. Gdyby mógł bezpośrednio zwrócić się do odwiedzającej Bibliotekę młodzieży zapewne użyłby klasycznej łacińskiej formuły „Libros lege! Quae legeris, memento!”*

MJP