2014 r. - Wystawa upamiętniająca Prof. Seweryna Wysłoucha

Seweryn Wysłouch (1900–1968)

Seweryn Wysłouch, badacz historii ustroju i prawa Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz historii społeczno-gospodarczej Śląska w XIX i XX wieku, a także jeden z pierwszych sowietologów oraz znawca zagadnień mniejszościowych, urodził się w 1900 roku na Polesiu, w rodzinie szlacheckiej. Specyficzne położenie majątku rodzinnego na historycznych ziemiach litewsko-białoruskich, charakteryzujących się wielokulturowością oraz panująca w domu atmosfera intelektualna, przesiąknięta duchem patriotyzmu, tolerancji religijnej oraz narodowościowej, na zawsze ukształtowały późniejszy światopogląd Wysłoucha wyrażający się, jak sam to określał, w „polskim kresowym żarliwym patriotyzmie, religijności i radykalizmie społecznym”.

Studia rozpoczął z dużym opóźnieniem wywołanym przez wojnę 1919–20, w której brał czynny udział jako ochotnik. Na Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie wstąpił już jako 23-letni młody człowiek i ukończył Wydział Prawa i Nauk Społecznych, zostając następnie jego pracownikiem naukowym. W tym pierwszym okresie życia Seweryna Wysłoucha, obok pracy badawczej i obowiązków na uczelni, niezwykle istotne miejsce zajmowała działalność społeczno-polityczna. Ta postawa przejawiała się na wielu płaszczyznach, począwszy od zainteresowania problematyką zacofanej wsi kresowej, występowania na łamach prasy w obronie mniejszości narodowych aż do pełnienia obowiązków radnego miasta Wilna. Zaangażował się również w działalność Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej w Wilnie oraz Instytutu Badań Spraw Narodowościowychw Warszawie – jednych z najważniejszych ośrodków studiów sowietologiczych w Europie. Badania prowadzone pod auspicjami obu placówek przyniosły szereg prac z dziedziny stosunków narodowościowych, w tym głównie zagadnień mniejszości białoruskiej.

Następstwa II wojny światowej zmieniły radykalnie dalsze losy Seweryna Wysłoucha. Przybycie na Dolny Śląsk w 1946 roku, odcięcie od dotychczasowych źródeł archiwalnych i drukowanych, a także realia socjalistycznej Polski, uniemożliwiły mu powrót do dawnej tematyki badawczej. Jako uczonemu narzucało to w zasadzie konieczność rozpoczynania wszystkiego od nowa. Procesowi aklimatyzacji i zakorzenieniu się w nowym miejscu sprzyjało podjęcie szeroko zakrojonych prac administracyjnych, już bowiem na początku 1947 roku został powołany na stanowisko prorektora, otrzymując nadzór nad odbudową całego Uniwersytetu Wrocławskiego. Stanowisko to piastował w najtrudniejszym dla Uniwersytetu okresie – do 1952 roku. Wykazał się niezwykłym talentem organizacyjnym, energią i inicjatywą, kierując pracami związanymi z restauracją budynków, aranżacją bibliotek i zakładów naukowych czy organizacją studenckich brygad budowlanych, przyczyniając się w dużej mierze do późniejszego rozkwituszkolnictwa wyższego na Dolnym Śląsku.

Pełnienie powinności rektorskich, niezwykle absorbujących emocjonalnie i czasowo, nie przeszkodziło w zorganizowaniu i rozwinięciu prac badawczych w Katedrze Historii Państwa i Prawa Polskiego, którą objął w lipcu 1946 roku i kierował nieprzerwanie do ostatnich chwil życia. Dzięki temu, że obdarzony był ogromnym temperamentem organizacyjnym i wychowawczym, w 1964 roku ówczesny rektor prof. Alfred Jahn mógł stwierdzić, że kierowana przez niego Katedra należy do najaktywniejszych naukowo w skali krajowej. Działo się tak za sprawą wrodzonego talentu Wysłoucha do wyszukiwania i ściągania do swojej Katedry „entuzjastów nauki”. Z niezwykłą trafnością wyczuwał drzemiące w młodych ludziach talenty i ujawniał je niezależnie od dyscypliny naukowej, której się potem poświęcali. Zwykło się mawiać, że jest twórcą „szkoły profesorów”, do której zaliczyć można m.in., szczycących się dzisiaj ogromnym dorobkiem naukowym, Kazimierza Orzechowskiego, Franciszka Ryszkę, Józefa Popkiewicza, Karola Połomskiego, Karola Jońcę czy Alfreda Koniecznego. Jeden z jego uczniów stwierdził nawet, że „On po prostu żył i działał, by tworzyć zespół”.

Obok zajęć uniwersyteckich od 1946 roku był kierownikiem wrocławskiego oddziału Instytutu Śląskiego w Katowicach, przy którym funkcjonowała prężnie działająca Sekcja Dokumentacji, a następnie stał się głównym organizatorem wrocławskiego oddziału Instytutu Zachodniego, kierując nim aż do jego likwidacji w 1953 roku. We wszystkich tych instytucjach pod kierownictwem Seweryna Wysłoucha, udało się rozwinąć szeroko ujmowane badania niemcoznawcze, obejmujące m.in. zagadnienia polityki narodowościowej na Śląsku, stosowania ustawodawstwa hitlerowskiego, okresu II wojny światowej czy też praw chłopów do ziemi na Śląsku.

Po złożeniu przez Seweryna Wysłoucha godności prorektora w 1952 roku, władze partyjne zaczęły coraz dokładniej przyglądać się jego poczynaniom oraz kierowanej przez niego Katedrze. W donosach agenturalnych znaleźć możemy stwierdzenia, że był on wybitnie wrogo ustosunkowany do ówczesnej rzeczywistości, w sposób zdecydowanie negatywny komentował międzynarodową sytuację polityczną i rozsiewał wrogą propagandę. Ponadto ogromne zastrzeżenia budziła jego praca dydaktyczna nieuwzględniająca marksistowskiego podejścia do historii. W efekcie tych wszystkich zarzutów oraz ataku na profesorów przeciwstawiających się sowietyzacji nauki Wysłouch został odsunięty od możliwości prowadzenia seminariów magisterskich. Niebawem też oskarżenia o burżuazyjne „obciążenie metodologiczne” oraz reakcyjną postawę spowodowały likwidację wrocławskiego oddziału Instytutu Zachodniego. Na kolejne lata został ograniczony do pracy w swojej Katedrze i pozbawiony większości współpracowników, co niezwykle ciężko przeżył. Po latach wspominał, że „zniszczono żywy ośrodek pracy badawczej, bez skrupułów zerwano więzy psychiczne warunkujące spoistość i dynamizm twórczy grona młodych entuzjastów wiedzy o Śląsku”.

Odsunięcie Wysłoucha na początku lat 50. od wielu funkcji kierowniczych i powinności redakcyjnych było dla niego niezwykle bolesne, paradoksalnie jednak pozwoliło na rozwinięcie własnych dociekań naukowych, na które do tej pory zawsze brakowało czasu. Z chwilą przeniesienia się do Wrocławia zmuszony był porzucić dawne prace badawcze i oddał się całkowicie nowej tematyce. Ze znawcy historii ustroju i prawa litewskiego „przeistoczył się” w znawcę dziejów politycznych i społecznych Śląska, czasów nowożytnych i najnowszych. Od tej pory, jak pisał Juliusz Bardach, stał się ze świadomego wyboru „zagorzałym Ślązakiem”, a także „rzecznikiem wsi górnośląskiej i opolskiej”.

Zmiana sytuacji Seweryna Wysłoucha nastąpiła wraz ze zmianami politycznymi 1956 roku. W ramach swoistej rehabilitacji został w październiku 1956 roku wybrany dziekanem Wydziału Prawa, a fakt ten jest poczytywany za pierwszy symbol odwilży. Funkcję dziekana pełnił do 1958 roku, podejmując się realizacji licznych nowych i ciekawych projektów. W listopadzie 1959 przystąpił do zorganizowania Zawodowego Studium Administracyjnego jako placówki wyższego kształcenia zawodowego pracowników administracji państwowej. Na stanowisku kierownika Studium pozostawał do 1964 roku. Wkrótce też zaangażował się w reaktywowanie Instytutu Śląskiego w Opolu, uroczyście otwartego w 1957 roku. Wysłouch znalazł się w gronie jego głównych członków-założycieli. Przez wiele lat pełnił tam godność przewodniczącego Rady Naukowej. Aktywny był do ostatnich dni życia.

Zmarł 27 lutego 1968 r. na leukemię. W mowie pożegnalnej arcybiskup Bolesław Kominek, oddając honor Wysłouchowi, trafnie skonstatował: „W nowe kresy polskie, w odzyskaną Ziemię Dolnośląską wkorzenił się głęboko, jak rzadko kto. Zapuścił korzenie w jej przeszłość, zapuścił korzenie w historię dawną i świeżą – w jej młode pokolenie. Zrozumieli się od razu – on i jego uczniowie – zrozumieli się doskonale: polski wschód i polski zachód, kres z kresem – zrozumieli się w imię wielkiej miłości narodowej [...] na takich budzicieli, na takich wielkich i mądrych i dalekowzrocznych braci ze wschodu czekaliśmy tu na zachodzie, czekały ziemie, czekały stare pamiątki, by razem z nim wszystko obudzić do życia”.

                                                                                      Danuta Malicka
zdjęcia: Krzysztof Mruszczak

Tablice -...

Zdjęcia z...

Na skróty

Badanie satysfakcji użytkowników Biblioteki WPAE - ankieta

<< < July 2023 > >>
Pn	Wt	Śr	Cz	Pt	So	N
					1	2
3	4	5	6	7	8	9
10	11	12	13	14	15	16
17	18	19	20	21	22	23
24	25	26	27	28	29	30
31

Statystyka

Użytkowników:: 8
Artykułów:: 100
Odsłon artykułów:: 13542133